W kwietniu 2022 brałam udział w konferencji o śmierci i żałobie, którą organizowała ADEC (The Association for Death Education and Counseling), czyli organizacja łącząca edukatorów, naukowców i osoby zajmujące się zawodowo tematem śmierci i żałoby. Jest to międzynarodowe stowarzyszenie z siedzibą w Stanach Zjednoczonych, które co roku organizuje swoją konferencję. W tym roku miała ona formę hybrydową – część uczestników była na miejscu w St. Louis w Missouri, a reszta (w tym ja) łączyła się zdalnie z różnych miejsc na świecie. Chociaż od kwietnia minęło już kilka miesięcy, to dopiero teraz, porządkując notatki, postanowiłam co nieco napisać o tym wydarzeniu.
Członkostwo w ADEC jest płatne, ale zarówno ze strony organizacji – https://www.adec.org – jak i profilu na Facebooku – https://www.facebook.com/ADEC.thanatology – można korzystać za darmo. Jeśli ktoś posługuje się językiem angielskim, to polecam obie strony (zwłaszcza Facebooka, bo tam często zamieszczane są różne wartościowe treści). Zresztą materiały, które będę w tym tekście przytaczać i rekomendować, również są w większości po angielsku.
Konferencja trwała od 20 do 23 kwietnia. Jestem pewna, że skorzystałabym z niej więcej, gdyby dane mi było być na miejscu. Na pewno byłoby mi łatwiej nawiązać nowe znajomości, tym bardziej, że platforma online płatała figle, ale nie o tym ma być ten tekst! Pomimo interdyscyplinarnego charakteru organizacji i samej konferencji, przeważały wystąpienia terapeutów i psychologów, czyli osób praktycznie zajmujących się tematyką śmierci i żałoby na co dzień. Również naukowcy, którzy prezentowali wyniki swoich badań, wywodzili się z dziedzin psychologii, socjologii i tym podobnych. Jako językoznawca (i jedyna osoba z Polski) byłam raczej w mniejszości… Ale właśnie dzięki temu mogłam podzielić się swoją pracą i poznać doświadczenia innych (a często też osobiste historie, bo prelegenci sporo ich przytaczali). Kilka prezentacji i wykładów wywarło na mnie szczególne wrażenie i to właśnie o nich tu napiszę.
Najbardziej fascynującym wykładem był dla mnie ten pt. „Grieving and Healing from Historical Trauma and Losses” Lisy Connors, terapeutki, pastorki i pracownicy socjalnej. Mówiła w nim o opłakiwaniu traumy i strat związanych z kulturą, dziedzictwem i tożsamością, które dziedziczone są z pokolenia na pokolenie. Trauma historyczna czy dziedziczenie traum w ogóle to tematy, które zasługują na osobny tekst, ale warto je choć nadmienić. Swoją drogą, bardzo ciekawa książka na temat dziedziczenia traum to Nie zaczęło się od ciebie. Jak dziedziczona trauma wpływa na to, kim jesteśmy i jak zakończyć ten proces, której autorem jest Mark Wolynn. Polecam też Strach ucieleśniony. Mózg, umysł i ciało w terapii traumy Bessela van der Kolka. Lisa Connors przytoczyła historię niewolnictwa i segregacji rasowej w Stanach Zjednoczonych. Omówiła to, jak trauma historyczna wpływa na dzisiejszych Afroamerykanów i ich przeżywanie żałoby. Jak stwierdziła, terapeuci powinni stać się „głosem” dla swoich klientów i zapewnić im przestrzeń na wyrażanie swoich emocji, bo klienci wciąż są źle oceniani, źle traktowani i źle rozumiani. Temat może się wydawać odległy od naszej polskiej rzeczywistości. Jednak tylko pozornie. W naszej kulturze także przeżywane są dawne traumy (choć oczywiście innego typu niż te wyżej wspomniane) – Holokaust, wojny, przesiedlenia. Dlatego, jak przypuszczam, doświadczenia i osiągnięcia naszych amerykańskich kolegów mogą być pomocne, na przykład w pracy terapeutycznej.
Kolejnym ciekawym wykładem był ten dotyczący rytuałów i ceremonii w żałobie o tytule „Interreligious Rituals and Ceremonies in Chaplaincy: Ethics, Culture, and Spiritual Politics”, który prowadziła dr Terri Daniel, specjalistka w duszpasterstwie, tanatologii i religioznawstwie. Swoim klientom towarzyszy w żałobie i oferuje rozmaite rytuały, które nie stoją w sprzeczności z religią (jeśli klienci jakąś wyznają), lecz ją wzbogacają i dopełniają. Terri Daniel podkreślała to, jak ważne jest kontynuowanie więzi ze zmarłym bliskim poprzez różnego rodzaju praktyki. Sama również organizuje konferencje i prowadzi strony dotyczące duchowości i rytuałów w przeżywaniu żałoby – http://deathgriefandbelief.com oraz https://spiritualityandgrief.com. Jej pomysły i sugestie mogą być inspiracją dla osób wspierających bliskich w żałobie, jak i dla samych przeżywających stratę. O potrzebie pielęgnowania więzi ze zmarłą osobą i ogromnej roli rytuałów mówi w swoich szkoleniach również Anja Franczak, założycielka Instytutu Dobrej Śmierci.
Panel na temat przeżywania żałoby przez osoby w spektrum autyzmu połączony z prezentacją nowopowstałej strony internetowej – https://autismandgrief.org – był dla mnie niezwykle poruszający i edukujący, i to nie tylko dlatego, że wśród prelegentów był profesor Kenneth Doka, badacz i twórca terminu disenfrenchised grief, czyli „żałoby nieuznanej” lub „żałoby pozbawionej praw”. Myślę, że na temat żałoby i autyzmu wciąż mówi się za mało. Posługującym się językiem angielskim i hiszpańskim na pewno przyda się wspomniana już strona internetowa. A jeśli chodzi o samą prezentację, to we wstępie omówiono, jak osoby dorosłe w spektrum autyzmu mogą przeżywać żałobę. Prelegenci pokazali też krótki film, w którym osoby w spektrum autyzmu wypowiadają się na temat przeżywania straty. Mówią, że żałoba to też spektrum. Filmik można znaleźć na stronie głównej i bardzo polecam go obejrzeć, jest naprawdę poruszający. Gorąco polecam też przejrzeć samą stronę, jest tam mnóstwo przydatnych informacji, które są podzielone na sekcje – dla dorosłych w spektrum autyzmu, dla ich rodzin i przyjaciół oraz dla profesjonalistów zajmujących się ich wspieraniem. Na tyle, na ile zauważyłam, w Polsce nie mówi się wystarczająco dużo na ten temat. Aneta Zychma z Kolektywu Instytutu Dobrej Śmierci podjęła się tematu przeżywania żałoby przez dzieci w spektrum autyzmu. Jej tekst można znaleźć tu: https://tulistacja.pl/blog/autyzm-nie-wyklucza-zaloby-doswiadczenie-straty-przez-dzieci-w-spektrum-autyzmu/.
Na konferencji pojawiło się mnóstwo innych tematów, w tym np. żałoba w związku z pandemią Covid-19, żałoba po stracie niezwiązanej ze śmiercią, np. przy okazji zmiany pracy, czy straty w życiu Abrahama Lincolna, o których mówił dr Harold Smith. Tych akurat było wiele, a jak mówił Worden (2022), to, jak przeżywamy daną stratę, zależy m.in. od tego, jak przeżyliśmy wcześniejsze. „Nowa” żałoba „lubi” przynosić ze sobą wszystkie poprzednie, których sobie nie przerobiliśmy i tak właśnie było u Lincolna. Ciekawy był to wykład i przytaczał fakty, których – pomimo że jestem amerykanistką – nie znałam.
Oprócz wykładów i prezentacji były też sesje z posterami (plakatami), w tym moim. Dotyczył on tego, jak badania językoznawcze mogą się przydać w pracy z osobami w żałobie, jak i im samym. Napiszę o tym innym razem, a jeśli ktoś chciałby ten poster zobaczyć, zamieszczę link w sekcji ze źródłami.
Choć początkowo miałam mieszane uczucia co do tej konferencji (chyba głównie ze względu na formę), to z perspektywy czasu widzę, że jednak sporo z niej skorzystałam. Mam nadzieję, że przywołane tutaj tematy również Was zaciekawią i zainspirują.
Źródła:
ADEC Facebook: https://www.facebook.com/ADEC.thanatology
ADEC strona: https://www.adec.org
ADEC program konferencji: https://www.adec.org/page/2022Concurrent
Autyzm i żałoba:
https://autismandgrief.org,
https://tulistacja.pl/blog/autyzm-nie-wyklucza-zaloby-doswiadczenie-straty-przez-dzieci-w-spektrum-autyzmu/
Rytuały, duchowość:
http://deathgriefandbelief.com,
https://spiritualityandgrief.com,
https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/00302228211019209
Trauma historyczna, dziedziczenie traumy:
https://www.socialworktoday.com/archive/051214p18.shtml,
https://psychcentral.com/lib/how-intergenerational-trauma-impacts-families#who-it-affects,
https://www.researchgate.net/publication/259743595_African-Americans%27_Historical_Trauma_Manifestations_in_and_Outside_of_Therapy,
Mój poster „Can a linguist help one grieve? Metaphors for loss and grief used by Americans and Poles”:
https://www.researchgate.net/publication/360187912_Can_a_linguist_help_one_grieve_Metaphors_for_loss_and_grief_used_by_Americans_and_Poles
Smith, Harold Ivan. 2012. Borrowed Narratives. Using Biographical and Historical Grief Narratives with the Bereaving. Routledge.
Van der Kolk, Bessel. 2022. Strach ucieleśniony. Mózg, umysł i ciało w terapii traumy. Wydawnictwo Czarna Owca.
Wolynn, Mark. 2022. Nie zaczęło się od ciebie. Jak dziedziczona trauma wpływa na to, kim jesteśmy i jak zakończyć ten proces. Wydawnictwo Czarna Owca.
Worden, J. William. 2022. Poradnictwo i terapia w żałobie. Wydawnictwo Naukowe PWN.
Zdjęcia: https://www.adec.org, materiały własne
